Кашель курильщика у подростков: патогенез, клинические особенности и применение бутамирата
Целью обзора было систематизировать современные данные о распространенности курения в подростковой среде, патогенезе «кашля курильщика» у несовершеннолетних и возможностях симптоматической терапии бутамиратом. Проведен анализ публикаций международных баз данных (Medline/PubMed, Scopus, eLIBRARY) за 2000–2025 гг., нормативно методических документов ВОЗ, Европейского респираторного общества и Национального института клинического совершенствования (NICE). Показано, что активное или пассивное потребление никотинсодержащих продуктов отмечается у 8–12% российских школьников 15–17 лет, а частота хронического продуктивного кашля у юных курильщиков превышает показатели некурящих ровесников в 2–3 раза. Ключевыми патогенетическими механизмами формирования кашля являются активация TRPV1/TRPA1 чувствительных афферентных волокон, нейтрофильно опосредованное воспаление, нарушение мукоцилиарного клиренса и пубертат-зависимое повышение чувствительности кашлевого рефлекса (более выраженное у девушек). Бутамират проявляет дозозависимое центральное противокашлевое действие, умеренный бронхолитический и противовоспалительный потенциал; кумулятивное снижение частоты кашлевых толчков в детско-подростковой популяции достигает 40–60% в пределах первой недели лечения, а частота нежелательных реакций не превышает 2%. На основании сопоставления с альтернативными средствами (декстрометорфан, леводропропизин, ингаляционные ГКС) предложен алгоритм ведения подростков с хроническим «кашлем курильщика», включающий этапы скрининга табакокурения, базовой дифференциальной диагностики причин хронического кашля и краткосрочного курса бутамирата (7–14 дней) с последующей оценкой эффективности.Пшеничникова И.И., Захарова И.Н., Борзакова С.Н., Белозерова А.Д., Османов И.М.
Ключевые слова
Список литературы
1. Njie G.J., Kirksey Jones C., Jacques N., et al. Changes in tobacco product use among students aged 13 to 15 years in 34 countries, Global Youth Tobacco Survey, 2012–2020. Prev Chronic Dis. 2023;20:220410. http://dx.doi.org/10.5888/pcd20.220410
2. Kozhevnikova T.N., Geppe N.A., Osmanov I.M., et al. The problem of teenage tobacco smoking: yesterday, today, tomorrow. Pediatrics. Consilium Medicum. 2021;2:101–108. http://dx.doi.org/10.26442/26586630.2021.2.200994
3. Kanwal S., Ijaz S., Akbar S. et al. Correlation between quality of voice and conventional cigarette smoking: young adult male perspective. JHWCR. 2025;3(7):e428–e428. http://dx.doi.org/10.61919/zwc3kq86
4. World Health Organization Hooking the next generation: how the tobacco industry captures young customers. 2024.
5. Скворцова Е.С., Гончарова М.В. Особенности табакокурения у современных городских подростков-школьников. Профилактическая медицина. 2024;27(4):52–59.
6. Polverino M., Polverino F., Fasolino M., et al. Anatomy and neuro- pathophysiology of the cough reflex arc. Multidiscip Respir Med. 2012;7(1):5. http://dx.doi.org/10.1186/2049-6958-7-5
7. URL: https://www.lung.org/quit-smoking/e-cigarettes-vaping/whats-in-an-e- cigarette (Дата обращения/Date of access: 07.08.25)
8. Bessac B.F., Jordt S.E. Breathtaking TRP channels: TRPA1 and TRPV1 in airway chemosensation and reflex control. Physiology (Bethesda). 2008;23:360–370. http://dx.doi.org/10.1152/physiol.00026.2008
9. Preteroti, M., Wilson, E.T., Eidelman, D.H. et al. Modulation of pulmonary immune function by inhaled cannabis products and consequences for lung disease. Respir Res .2023;24:95. http://dx.doi.org/10.1186/s12931-023-02399-1
10. Strzelak A., Ratajczak A., Adamiec A., Feleszko W. Tobacco smoke induces and alters immune responses in the lung triggering inflammation, allergy, asthma and other lung diseases: a mechanistic review. Int J Environ Res Public Health. 2018;15(5):1033. http://dx.doi.org/10.3390/ijerph15051033
11. Chang A.B., Gibson P.G., Ardill J., et al. Calcitonin gene-related peptide relates to cough sensitivity in children with chronic cough. Eur Respir J. 2007;30(1):66–72. http://dx.doi.org/10.1183/09031936.00150006
12. Chung S., Baumlin N., Dennis J.S., et al. Electronic cigarette vapor with nicotine causes airway mucociliary dysfunction preferentially via TRPA1 receptors. Am J Respir Crit Care Med. 2019;200:1134–1145. http://dx.doi.org/10.1164/rccm.201811-2087OC
13. Varechova, S., Plevkova, J., Hanacek, J., et al. Role of gender and pubertal stage on cough sensitivity in childhood and adolescence. J Physiol Pharmacol. 2008;59(Suppl 6):719–726.
14. Morice A.H., Millqvist E., Bieksiene K., et al. European Respiratory Society guidelines on the diagnosis and treatment of chronic cough in adults and children. Eur Respir J. 2020;55(1):1901136. http://dx.doi.org/10.1183/13993003.01136-2019
15. Malinovschi A., Janson C., Högman M., et al. Bronchial responsiveness is related to increased exhaled NO (FENO) in non-smokers and decreased FENO in smokers. Plos one. 2012;7(4):e35725. http://dx.doi.org/10.1371/journal.pone.0035725
16. Gao X., Hu G., Yan P. Causes of chronic cough in adolescent and adult patients. Med J Islam Repub Iran. 2020;34:166. http://dx.doi.org/10.47176/mjiri.34.166
17. Merianos A.L., Jandarov R.A., Cataletto M., et al. Tobacco smoke exposure and fractional exhaled nitric oxide levels among U.S. adolescents. Nitric Oxide. 2021;117:53–59. http://dx.doi.org/10.1016/j.niox.2021.10.004
18. Hamari A., Toljamo T., Nieminen P., et al. High frequency of chronic cough and sputum production with lowered exercise capacity in young smokers. Ann Med. 2010;42(7):512–520. http://dx.doi.org/10.3109/07853890.2010.505933
19. Cheng Z.R., Chua Y.X, How C.H., et al. Approach to chronic cough in children. Singapore Med J. 2021;62(10):513–519. http://dx.doi.org/10.11622/smedj.2021200.
20. Marchant J.M., Chang A.B., Kennedy E., et al. Cough in Children and Adults: Diagnosis, Assessment and Management (CICADA). Summary of an updated position statement on chronic cough in Australia. Med J Aust. 2024 Jan 15;220(1):35-45. http://dx.doi.org/10.5694/mja2.52157 Epub 2023 Nov 19. Erratum in: Med J Aust. 2024 Jul 15;221(2):91. http://dx.doi.org/10.5694/mja2.52363
21. Littlecott H.J., Moore G.F., Evans R.E., et al. Perceptions of friendship, peers and influence on adolescent smoking according to tobacco control context: a systematic review and meta-ethnography of qualitative research. BMC Public Health. 2023;23(1):424. http://dx.doi.org/10.1186/s12889-022-14727-z
22. Robalino J.D., Macy M. Peer effects on adolescent smoking: Are popular teens more influential? PLoS One. 2018;13(7):e0189360. http://dx.doi.org/10.1371/journal.pone.0189360
23. Płusa T. Miejsce cytrynianu butamiratu w kontrolowaniu kaszlu w zapaleniu dróg oddechowych
24. Morice A, Kardos P. Comprehensive evidence-based review on European antitussives. BMJ Open Respir Res. 2016;3(1):e000137. http://dx.doi.org/10.1136/bmjresp-2016-000137
25. URL: https://lk.regmed.ru/Register/EAEU_SmPC (Дата обращения/Date of access: 07.08.2025)
26. Mikó P. Butamirát citrát tartalmú csepp, szirup és késleltetett felszívódású tabletta magyarországi alkalmazása és biztonságossága
27. Faruqi S., Wright C., Thompson R., et al. A randomized placebo controlled trial to evaluate the effects of butamirate and dextromethorphan on capsaicin induced cough in healthy volunteers. Br J Clin Pharmacol. 2014;78(6):1272–1280. http://dx.doi.org/10.1111/bcp.12458
28. URL: https://crediblemeds.org/ (Дата обращения/Date of access: 07.08.2025)
29. Meeves S.G. Cruz‐Rivera M., Leyva R., et al. Objective and self‐reported evidence of dextromethorphan antitussive efficacy in children, aged 6–11 years, with acute cough due to the common cold. Pediatric Pulmonology. 2023;58(8):2229–2239. https://doi.org/10.1002/ppul.26416
30. Journey J.D., Agrawal S., Stern E. Dextromethorphan Toxicity. 2023 Jun 26. In: StatPearls
31. URL: https://www.nice.org.uk/guidance/ng120 (Дата обращения/Date of access: 07.08.2025)
32. URL: https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/112835/9789241506953_eng.pdf–ut m_source=chatgpt.com (Дата обращения/Date of access: 07.08.2025)
33. Chang A.B., Oppenheimer J.J., Irwin R.S.; CHEST Expert Cough Panel. Managing chronic cough as a symptom in children and management algorithms: CHEST Guideline and Expert Panel Report. Chest. 2020;158(1):303–329. http://dx.doi.org/10.1016/j.chest.2020.01.042
34. Орлова Н.В. Кашель в обзоре современных рекомендаций. Медицинский совет. 2019;(6):74–81.
35. URL: https://lk.regmed.ru/Register/EAEU_SmPC (Дата обращения/Date of access: 07.08.2025)
36. Zanasi A., Lanata L., Fontana G., et al. Levodropropizine for treating cough in adult and children: a meta-analysis of published studies. Multidiscip Respir Med. 201510(1):19. http://dx.doi.org/10.1186/s40248-015-0014-3
Об авторах / Для корреспонденции
Ирина Игоревна Пшеничникова, к.м.н., доцент кафедры педиатрии им. акад. Г.Н. Сперанского, Российская медицинская академия непрерывного профессионального образования; врач – детский кардиолог, Детская городская клиническая больница имени З.А. Башляевой; специалист, Научно-исследовательский институт организации здравоохранения и медицинского менеджмента, Москва, Россия;PshenichnikovaII@rmapo.ru, ORCID: https://orcid.org/0000-0002-0058-3803 (автор, ответственный за переписку)
Ирина Николаевна Захарова, д.м.н., профессор, заслуженный врач РФ, зав. кафедрой педиатрии им. акад. Г.Н. Сперанского, Российская медицинская академия непрерывного профессионального образования, Москва, Россия; zakharova-rmapo@yandex.ru; ORCID: https://orcid.org/0000-0003-4200-4598
Светлана Николаевна Борзакова, к.м.н., доцент кафедры педиатрии им. акад. Г.Н. Сперанского, Российская медицинская академия непрерывного профессионального образования; врач гастроэнтеролог, Детская городская клиническая больница имени З.А. Башляевой; ведущий специалист, Научно-исследовательский институт организации здравоохранения и медицинского менеджмента, Москва, Россия; borzakovasn@zdrav.mos.ru, ORCID: https://orcid.org/0000-0001-5544-204X
Арина Демьяновна Белозерова, студентка 3 курса, Московский политехнический университет, Москва, Россия; arinabelozerovad@gmail.com,
ORCID: https://orcid.org/0009-0005-2255-7154
Исмаил Магомедович Османов, д.м.н., профессор, главный врач, Детская городская клиническая больница имени З.А. Башляевой, Москва, Россия; OsmanovIM@zdrav.mos.ru; ORCID: https://orcid.org/0000-0003-3181-9601